صفحه محصول - شناسایی بافت و اقلیم شیراز

توضیحات

دانلود تحقیق رشته معماری

شناسایی بافت و اقلیم شهر شیراز

مقدمه:

در قدیمی ترین کتابی که درباره فارس به جا مانده یعنی فارسنامه ابن بلخی فارس به پنج ایالت تقسیم شده است. در این تقسیم بندی شیراز جزء کوره اردشیر استمعرب "خوره" به معنی شهرستان و ناحیه است (دانش پژوه، 1377).

دلائل متعدد دیگری كه از قدمت شیراز سخن می گویند، عبارتند از:

ـ دشت شیراز که مابین تخت جمشید و مرودشت، با خوزستان قرارداشته با توجه به موقعیت طبیعی آن مسکونی بوده است و حفریات باستان شناسی شاهد مدعاست.

ـ وجود آثار قدیمی مانند قصر ابو نصر در کوه های شرقی شیراز و نقوش برجسته برم دلک و قلعه چاه بندر و کشف سکه-های کهن.

ـ لوحه های گلی تخت جمشید که نام شیراز در آن‌ها خوانده شده.

ـ ذکر نام شیراز در شاهنامه فردوسی که حکایت از وجود شیراز در زمان ساسانیان می کند.

آثار مکشوفه عیلامی (شامل یک سه پایه برنزی) مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد در جنوب شرقی شیراز و تعدادی لوح‌های عیلامی مکشوفه در پارسه (تخت جمشید) به کارگاه‌های مهمی در تی/شی-را-ایز-ایز-ایش (تیرازیسیا شیرازیس) اشاره می‌کند که بی‌شک همان شیراز امروزی است. برطبق تاریخ ایران، چاپ دانشگاه کمبریج، «سکونت دایمی در محل شهر شیراز شاید به دوران ساسانی و حتی قبل آن برسد. اما اولین اشارات معتبر در مورد این شهر به اوایل دوران اسلامی بر می‌گردد.» به نوشته دانشنامه اسلامی نیز شیراز شهری است بنا شده در دوران اسلامی در محلی که از زمان ساسانیان احتمالا قبل آن سکونت گاه دایمی انسان بوده‌است.

دوران اسلامی

3-1-2-1 فتح فارس توسط مسلمانان

استان فارس ساسانیان شامل استان فارس، یزد، حاشیه خلیج فارس و جزایر آن و بخشی از خوزستان کنونی بود، و طی حملات سپاهیان اسلام بین سال های ۶۴۰- ۶۵۳ میلادی که از بصره سازماندهی می‌شد به تسخیر درآمد. در آن زمان در محل شیراز کنونی شهری نبود. اما قلعه‌هایی در حوالی شیراز کنونی وجود داشت که در سال ۶۴۱ میلادی به تسخیر اعراب درآمد. در طی این دوران اعراب حملات متعددی از محل این قلعه به استخر تدارک دیدند. استخر، پایتخت فارس تا سال ۶۵۳ میلادی مقاومت کرد.

3-1-2-2 آل بویه تا صفویان

در قرن چهارم و پنجم هجری قمری سلسله آل بویه فارس، شیراز را به پایتختی برگزیدند و مساجد، قصرها، کتابخانه و کانال آبرسانی از رودخانه کر در آن بنا نمودند. در این دوران شیراز به بزرگترین شهر استان فارس (شامل یزد و سواحل شمالی خلیج فارس) تبدیل شده بود. در قرن سیزدهم میلادی، شیراز مرکزی پیشرو در علم و هنر بود. بخاطر تشویق حاکمان و وجود دانشمندان و هنرمند، این شهر توسط جغرافی‌دانان قدیمی دارالعلم نامیده می‌شد.

3-1-2-3 دوران صفویه تا دوران معاصر

شیراز به سال ۹۰۹ هجری (۱۵۰۳ میلادی) به دست صفویه افتاد در این دوران بناهای متعددی در شیراز مانند مدرسه خان، قصری در محل میدان و حصاری بدور شهر ساخت. کریم خان زند، شیراز را در سال ۱۱۸۰ هجری قمری (۷-۱۷۶۶ میلادی) به‌عنوان پایتخت سلطنت خود برگزید. در این دوران شیراز رونقی دوباره یافت و بر جمعیت آن افزوده‌شد. به دستور کریم خان بناهای متعددی مانند ارگ جدید شهر، بازار وکیل، دیوان‌خانه، توپخانه، یک مسجد باشکوه و چند هزار مسکن برای لرها که در سپاه کریم خان بودند بنا شد(سامی،1347).

3-1-2-4 معاصر

پس از جنگ جهانی دوم شیراز پیشرفت زیادی داشت. در سال ۱۳۵۳ شیراز از نظر بزرگی بعد از شهرهای صنعتی تبریز و اصفهان و شهر مذهبی مشهد قرار داشت. در سال‌های منتهی به انقلاب شیراز شاهد رشد خوبی بود. هر چند دیگر شیراز دیگر در سر شاهراه ترانزیت کالا از بنادر خلیج فارس به داخل ایران را نداشت، چون نقش سنتی بندر بوشهر با ساخته شدن راه‌آهن سراسری به بنادر دیگری انتقال یافته بود. با این حال مراکز آموزش عالی، پایگاه‌های نظامی و صنعت گردشگری رشد خوبی در این شهر داشت. پس از انقلاب، احیا و مرمت آثار تاریخی مورد توجه قرار گرفته‌ است که از مهم‌ترین کارهای انجام گرفته می‌توان به احیای ارگ کریم خان، مرمت و بازسازی آرامگاه خواجوی کرمانی و دروازه قرآن، حمام وکیل و حافظیه اشاره نمود.

3-2 وجه تسمیه شیراز

آنچه درباره وجه تسمیه شیراز در آمده است، این اقوال است:

الف- شیراز از فرزندان تهمورث است که دومین پادشاه سلسله پیشدادی بوده و نام وی بر این شهر گذاشته شده است(قدکساز،1373).

ب- چون در نزدیک این شهر، چراگاه های زیادی بوده و حیوانات شیرده بسیاری داشته از این جهت نام آن را شیراز گفته‌اند.

ج- شیراز از کلمهشیر تشکیل یافته که به علت نزدیکی به دشت ارژن و داشتن بیشه شیر به این نام خوانده شده است (نوبان،1378).

د- نام شهر راشی راز که نامی فارسی است می دانند، که محل استقرار کارگران تخت جمشید بوده است (امداد،1339).

در میان این گفته ها که درباره نام شیراز گفته‌اند، آنچه مستندتر به نظر می رسد آنست که شیراز نام فرزند تهمورث باشد که بنیانگذار این شهر بوده است و نامش بر روی یک لوح گلی به خط عیلامی در آثار مکشوفه تخت جمشید دیده شده است (مقتدر، 1335).

فهرست مطالب

شناخت بافت و اقلیم شهر شیراز

3-1 دورههای تاریخی توسعه ی شهر شیراز

3-1-1 دوران باستان و ساسانی

3-1-2 دوران اسلامی

3-1-2-1 فتح فارس توسط مسلمانان

3-1-2-2 آل بویه تا صفویان

3-1-2-3 دوران صفویه تا دوران معاصر

3-1-2-4 معاصر

3-2 وجه تسمیه شیراز

3-3 تاریخچه شیراز

3-4 سیستم محلات شیراز

3-4-1 محلات دوران اتابکی مظفریان و آل بویه

3-4-2محلات شیراز در زمان صفویه:

3-4-3 محلات شیرازدر زمان زندیه

3-4-4 محلات شیراز در عهد قاجار

3-5 ساختار ا صلی شهر شیراز در ادوار مختلف تاریخ

3-5-1 آل بویه

3-5-2 دوره اتابکان

3-5-3 دوره صفویان

3-5-4 دوره زندیه

3-6 استخوانبندی شهر در دوران زندیه

3-6-1 بافت شهری در دوران زندیه

3-6-2 ویژگیهای فضایی و بصری

3-7 شیراز در دوره قاجاریه

3-8 شیراز در دوره پهلوی اول

3-9 شیراز از دوره پهلوی دوم تا دوره معاصر

3-10 ساختار فضایی شهر شیراز

3-10- 1 دوره پیش مدرن و پیش سرمایهداری (اواخر قرن سیزده ه.ش تا سال 1300 ه .ش):

3- 10-2 دوره مدرن سازی اولیه ( سال 1300 ه.ش تا اوایل سالهای 1330 ه.ش )

3- 10-3 دوره مدرن سازی متأخر ( از سال 1330 تا اوایل سالهای 60)

3-10-4 ساختار فضائی شیراز در دوره چهارم ( دوره چالش سنت و مدرنیت )

3-11 موقعیت جغرافیایی شیراز

3-12 آب و هوا

3-12-1 دمای هوا

3- 12 -2 رطوبت

3-12-3 بارندگی

3-12-4 باد

3-12-5 تابش

3-13 تحلیل شرایط آب و هوایی

3-13-1 منطقه آسایش

3-13-1 تقویم نیاز به سایه و آفتاب

3-14 زلزله

3-15 راههای منتهی به شیراز

3-16 ارتفاعات شیراز

3-17 جمعیت شیراز

فهرست منابع:

فهرست جداول:

جدول شماره (3-1): متوسط درجه حرارت ماهانه شهر شیراز (ماخذ: سایت هواشناسی، تاریخ بازدید، 13/3/93) 118

جدول شماره (3-2): رطوبت نسبی حداقل و حداکثر ماهیانه در شیراز(ماخذ: سایت هواشناسی، تاریخ بازدید، 13/3/93) 119

جدول شماره (3-3): گروه بندی رطوبتی(ماخذ: سایت هواشناسی، تاریخ بازدید، 13/3/93) 119

جدول شماره (3-4): توزیع بارش در ماههای سال در شیراز(ماخذ: سایت هواشناسی، تاریخ بازدید، 13/3/93) 120

جدول شماره (3-5): جهت بادهای غالب و درجه دوم در ماههای سال در شیراز(ماخذ: سایت هواشناسی، تاریخ بازدید، 13/3/93) 121

فهرست تصاویر:

شکل(3-1) بقایای باقی مانده از قصر ابونصر( شرکت پرداراز) 88

شکل(3-2)بقایای باقی مانده از بند امیر پل دوران آل بویه نزدیک شیراز( شرکت پرداراز) 89

شکل(3-3) شیرازخیابان زند در دوران پهلوی اول(ماخذ، نصر، 1388) 91

شکل(3-4)محلات شیراز قبل از حکومت زندیه( شرکت پرداراز) 94

شکل(3-5)محلات شیراز در دوران زندیه( شرکت پرداراز) 96

شکل(3-6)محلات شیراز در دوران قاجاریه.( ماخذ، امداد ، 1390) 97

شکل(3-7)ساختار شیراز در دوران آل بویه( ماخذ، نصر، 1388) 98

شکل(3-8)ساختار شیراز در دوران اتابکان( ماخذ، نصر، 1388) 99

شکل(3-9)ساختار شیراز در دوران صفویان( ماخذ، نصر، 1388) 100

شکل(3-10) نقشه شهر شیراز دوران زندیه دروازهها بخوبی دیده می‌شوند( ماخذ، نصر، 1388) 102

شکل(3-11) ساخت فضایی شهر در دوران زندیه( ماخذ، نصر، 1388) 103

شکل(3-12)ساختار اصلی شهر در دوران زندیه( ماخذ، نصر، 1388) 104

شکل(3-13) شیراز موقعیت میدانهای شهری دوران زندیه( ماخذ، نصر، 1388) 104

شکل(3-14) دیدازفضای بسته به فضاهای باز در دوران زندیه( ماخذ، نصر، 1388) 105

شکل(3-15) ساختار شیراز در دوران قاجاریه( ماخذ، نصر، 1388) 106

شکل(3-16) دیاگرام مجموعه زندیه تا دوران پهلوی اول(ماخذ، بنیادی، 1370) 107

شکل(3-17) دخل و تصرفات ایجاد شده در دوران پهلوی در مجموعه زندیه و میادین آن(ماخذ، بنیادی، 1370) 108

شکل(3-18) دیاگرام مجموعه زندیه از دوران پهلوی اول تا دوران معاصر(ماخذ، بنیادی، 1370) 109

شکل(3-19)ساختار فضایی شیراز در دورههای مختلف(ماخذ، بنیادی، 1370) 110

شکل(3-20) عکس هوایی شیراز1335 گشترش شهر به سمتهای مختلف از لبه بافت تاریخی( ماخذ، گوگل ارت، 1393) 112

شکل(3-21) عکس هوایی شیراز1353 قسمتی از مجموعه زندیه دیده می‌شود( ماخذ، گوگل ارت، 1393) 113

شکل (3-22) عکس هوایی شیراز 1363 از مجموعه زندیه( ماخذ، گوگل ارت، 1393) 113

شکل(3-23)دیاگرام وضعیت ارتباطی دوران زندیه(حسن زاده رونیزی، 1378) 114

شکل(3-24)دیاگرام وضعیت ارتباطی دوران معاصر در مجموعه زندیه(حسن زاده رونیزی، 1378) 115

شکل(3-25) نقشه کنونی شیراز ، هسته اولیه با رنگ دیگر در بالا مشخص شده است( ماخذ:نگارنده) 115

شکل (3-26) نقشه آب و هوایی ایران، شیراز آب و هوای مدیترانه‌ای (ماخذ: سایت هواشناسی، تاریخ بازدید، 13/3/93) 117

شکل شماره(3-27): گلبادهای فصلی و سالانه شهر شیراز(ماخذ: سایت هواشناسی، تاریخ بازدید، 13/3/93) 122

شکل(3-28) موقعیت و زوایای تابش خورشید در عرض ۲۹ درجه شمالی(ماخذ: سایت هواشناسی، تاریخ بازدید، 13/3/93) 123

شکل (3-29)نقشه گسل‌های فعال ایران(ماخذ: سایت زمین شناسی شیراز، تاریخ بازدید، 13/3/93) 129

شکل (3-30)نقشه خطر لرزه‌ای ایران(ماخذ: سایت زمین شناسی شیراز، تاریخ بازدید، 13/3/93) 130

شکل(3-31) نقشه راههای منتهی به شیراز ( ماخذ، ویکی پدیا، تاریخ بازید 4/3/1393) 131

شکل(3-32) کوههای محصور کننده شهر شیراز( ماخذ : نگارنده) 132

فهرست نمودارها:

نمودار(3-1) شهر در مرحله گذار از کالبد سنتی به مدرن- دوره پهلوی اول(ماخذ، بنیادی، 1370) 111

نمودار شماره (3-2): نمودار مخلوط آب و هوا در شیراز(ماخذ: سایت هواشناسی، تاریخ بازدید، 13/3/93) 120

نمودار(3-3) بیوکلیماتیک انسانی براساس متوسط رطوبت نسبی(ماخذ: سایت هواشناسی، تاریخ بازدید، 13/3/93) 127

نمودار(3-4)تقویم نیاز آب و هوایی(ماخذ: سایت هواشناسی، تاریخ بازدید، 13/3/93) 128

نمودار(3-5) تغییرات جمعیت در سال‌های مختلف شیراز(ماخذ: سایت سرشماری نفوس مسکن، تاریخ بازدید: 4/3/1393) 133

نمودار(3-6) هرم جمعیتی در شیراز(ماخذ: سایت سرشماری نفوس مسکن، تاریخ بازدید: 4/3/1393) 133